راهکار پیش رو با هدف دستیابی به روشی علمی و منطقی برای انتخاب و خرید سیستم های نرم افزاری و یا توسعه اتوماسیون نظام اطلاعات مدیریت در بنگاه های اقتصادی تدوین گردیده است .
در این راهکار سعی شده است کلیه عوامل موثر در انتخاب بهینه و آینده نگر سیستم های نرم افزاری برای یک سازمان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مخاطرات این اقدام به حداقل ممکن کاهش یابد . امید داریم این مطلب بتواند در اتخاذ تصمیم درست برای مدیران ارشد و کارشناسان مرتبط مفید واقع گردد .
عوامل موثر در انتخاب درست سیستم های نرم افزاری و توسعه نظام اطلاعات مدیریت سازمان در محورهای اصلی زیر تعریف و طبقه بندی می گردد :
■ شناخت دقیق و واقع بینانه از نیازها و ضرورت های حال و آینده در سازمان و توان اجرایی سازمان
■ انتخاب نرم افزارهای مورد نیاز و خدمات پس از فروش آن و برآورد از هزینه های مرتبط
■ اطمینان خاطر از توسعه آتی سیستم ها و یکپارچگی آنها از طرف تامین کننده و هزینه های مرتبط با آن
نیاز واقعی شما چیست ؟
بدیهی است که این ایده آل است که به یکباره تمامی فرایند های عملیاتی در یک سازمان مکانیزه شود ! اما به اعتقاد ما در نگاهی واقع گرایانه احتمال وقوع آن ناچیز است . عواملی نظیر تامین بودجه خرید ، توان تشکیلاتی و آماده بودن زیر ساخت ها ، فرهنگ مشارکت و مسئولیت پذیری در سطح سازمان از عوامل موثر اصلی در این فرایند می باشد .
توصیه ما آن است :
که در ابتدا با نگاهی واقع بینانه محدوده پروژه را برای فاز نخست توسعه سیستم های نرم افزاری در سازمان مشخص کنید .
محدوده پروژه چیست ؟ ( Project Scope )
منظور از محدوده پروژه عبارتست از حوزه هایی که به تشخیص مدیران و کارشناسان سازمان شما ، ضرورت اتوماسیون فر ایندها در آن حوزه ها در اولویت می باشد .پس قبل از هر اقدامی محدوده مورد نظر خود را برای اجرای طرح مکانیزه نمودن فرایند ها ، مشخص کنید .
بر اساس آمار جهانی ، اولین اولویت در بنگاه های اقتصادی ، اتوماسیون فرایند های مالی و انبارها و فروش می باشد و بر اساس آمار چند دهه اخیر، سازمان هایی که اتوماسیون نظام اطلاعاتی خود را از این حوزه ها شروع کرده اند ، موفق تر بوده اند . اما نکته مهمی را که باید به آن توجه داشته باشید ، آنست که قطعا اتوماسیون فرایند ها محدود به حوزه مالی نخواهد بود . پس با توجه به این مهم در اتوماسیون نظام اطلاعات مدیریت و انتخاب نرم افزارها ، مدیران سازمان باید جامع بنگرند و فاز بندی شده اجرا نمایند .
و البته ، توجه داشته باشید که این نکته ،وحی منزل ! نمی باشد ! اگر نیازها و اولویت های اتوماسیون فرایند ها در سازمان شما ، در فاز نخست توسعه ، فراتر از حوزه مالی ارزیابی می گردد پس ضروری است که بر اساس نیازهای واقعی سازمان خود اقدام نمائید .
پس بطور خلاصه :
1. با نگاهی واقع بینانه ،جامع و آینده نگر ، ضرورت هاو نیازهای مهم و اصلی سازمان خود را برای اتوماسیون فرایند ها ، شناسایی کنید .
2. محدوده پروژه مورد نظر را بر اساس نیازهای واقعی ، اولویت آنها و توان اجرایی سازمان خود ، مشخص نمایید .
3. به نیازهای نرم افزاری سازمان در توسعه آتی اتوماسیون فرایند ها توجه داشته باشید .
توان اجرایی چیست ؟
پس ازآنکه محدوده پروژه (Project Scope) اتوماسیون را برای فاز نخست توسعه شناسایی کردید ، ضرورت دارد که در مورد مفهوم توان اجرایی سازمان خود نگاهی واقع بینانه و در برنامه ریزی توسعه نظام اطلاعات مدیریت به آن توجه نمائید .
توان اجرایی سازمان در توسعه نظام اطلاعات مدیریت در سه بخش :
■ نیروی انسانی
■ زیر ساخت های اطلاعاتی و پیش نیازها
■ تامین بودجه مورد نیاز
شناسایی و تعریف می گردد .
شما برای اجرای موفق یک پروژه توسعه نظام اطلاعاتی ، لازمست که شناخت واقع بینانه از توان سازمان خود در هر سه بخش فوق را داشته باشید .در این بخش به اعتقاد ما مهمترین عامل بخش نیروی انسانی و زیر ساخت های اطلاعاتی مورد نیاز می باشد .
■ نیروی انسانی. یکی از اهداف استقرار سیستم های مکانیزه در یک سازمان ، کاهش وابستگی سازمان به نیروی انسانی عنوان می گردد . ولی واقعیت آنستکه برای راه اندازی و عملیاتی شدن همان سیستم مکانیزه شما به نیروی انسانی متخصص و مسئولیت پذیر نیاز دارید . حال باید به این سوال ها پاسخ دهید :
1. آیا شما نیروی متخصص ، چه کمی و چه کیفی ، برای عملیاتی شدن سیستم ها را در اختیار دارید ؟
2. آیا نیروهای موجود آمادگی لازم برای پذیرش تغییرات را داشته و آموزش پذیر می باشند ؟
3. آیا آنقدر مسئولیت پذیر هستند که در فرایند تغییر و سختی های معمول همراه آن ، همکاری لازم را داشته باشند ؟
هرچند ممکن است مطلب فوق خیلی بدیهی به نظر آید ولی تجربه نشان داده است که بسیاری از نرم افزارهای کاربردی مفید و کارا در سازمان ها به دلیل عدم وجود یا همکاری مسئولانه کارکنان بدون استفاده مانده اند .
■ بودجه مورد نیاز . تامین منابع نقدینگی در هر بنگاه اقتصادی ، از دغدغه های شایع برای تصمیمات اتخاذ شده می باشد .اگر چه خرید نرم افزار و مبالغ پرداخت شده برای آن در نگاه امروزه حسابداری ، هزینه شناسایی نشده و سرمایه گذاری محسوب می گرددو همچنین استقرار موفق نرم افزارهای کاربردی در سازمان با کاهش هزینه های جاری و افزایش بهره وری باعث ایجاد ارزش افزوده در سازمان می گردد، بنابراین باید توجه داشت که بودجه تخصیص یافته باید به تناسب حجم گردش و وسعت عملیاتی سازمان ( Project Scope ) و ضرورت ها و نیاز های اجرایی آن به صورت منطقی در نظر گرفته شود . با توجه به توضیحات فوق ، در فرایند انتخاب نرم افزار ، قیمت نرم افزار به تنهایی نمی باید مبنای انتخاب قرار گیرد ، بلکه در سطح اولی تر کیفیت نرم فزار و کمیت و کیفیت خدمات پس از فروش می باست در اولویت نخست توجه قرار گیرد اما باید به این نکته هم توجه داشت که در یک مقایسه علمی و منطقی انواع نرم افزارها ،صرفا خرید نرم افزارهای گران تر و پرداخت مبلغ بیشتر بابت نرم افزارو هزینه های پشتیبانی آن ، نمی تواند تضمین کننده موفقیت پروژه باشد . کاهش هزینه های جاری و افزایش بهره وری باعث ایجاد ارزش افزوده در سازمان می گردد، بنابراین باید توجه داشت که بودجه تخصیص یافته باید به تناسب حجم گردش و وسعت عملیاتی سازمان ( Project Scope ) و ضرورت ها و نیاز های اجرایی آن به صورت منطقی در نظر گرفته شود . با توجه به توضیحات فوق ، در فرایند انتخاب نرم افزار ، قیمت نرم افزار به تنهایی نمی باید مبنای انتخاب قرار گیرد ، بلکه در سطح اولی تر کیفیت نرم فزار و کمیت و کیفیت خدمات پس از فروش می باست در اولویت نخست توجه قرار گیرد اما باید به این نکته هم توجه داشت که در یک مقایسه علمی و منطقی انواع نرم افزارها ،صرفا خرید نرم افزارهای گران تر و پرداخت مبلغ بیشتر بابت نرم افزارو هزینه های پشتیبانی آن ، نمی تواند تضمین کننده موفقیت پروژه باشد .
دوباره تاکید می گردد که در خرید نرم افزار می بایست رابطه ای منطقی بین حجم سازمان و گردش عملیات سازمان و کیفیت و کمیت ابزار (نرم افزار )مورد نیاز برای انجام و مدیریت آنها ، وجود داشته باشد.
در خاتمه توصیه مهم ما آنست که در صورت رعایت موارد توصیه شده در انتخاب علمی و اصولی نرم افزار مورد نیاز و مواجه شدن با کمبود بودجه برای خرید ، تصمیم درست تر آنست که در صورت لزوم محدوده پروژه را در فاز فعلی محدود تر کرده و سعی نمائید در خرید نرم افزار در صورت کمبود منابع ، از خرید نرم افزار مناسب تر عدول نکنید .
■ زیر ساخت های اطلاعاتی و پیش نیازها . علاوه بر دو عامل نیروی انسانی مورد نیاز و بودجه خرید ، عامل موثر دیگر در توان اجرایی سازمان ، آماده و مستند بودن زیر ساخت های اطلاعاتی و عملیاتی برای اجرایی شدن نرم افزار ها در حوزه های مورد نظر می باشد . سعی می کنیم با یک مثال این عامل توضیح داده شود . فرض کنید سازمانی قصد دارد سیستم حسابداری بهای تمام شده را در سازمان استقرار داده و عملیاتی سازد . برای استقرار این سیستم لازم است امکان جمع آوری دقیق و صحیح داده های تولید (اطلاعات و آمار تولید ) در سازمان وجود داشته باشد . حال هر چند ممکن است این اطلاعات در سطح کمی و کیفی متفاوت در سازمان بطور نسبی وجود داشته باشد ، ولی آیا این داده ها از صحت و دقت کافی برای محاسبات دقیق و پیچیده بهای تمام شده هم برخوردار می باشند ؟ تجربه ها نشان داده است علی رغم ادعای وجود این داده ها در سطح سازمان (در سطح کمی و کیفی متفاوت ) ولی این اطلاعات برای استفاده در سیستم حسابداری بهای تمام شده از دقت و صحت کافی برخوردار نبوده و در عمل محاسبات سیستم بهای تمام شده را فاقد ارزش می نماید . موارد مشابه این مثال در فرایند های مختلف قابل شناسایی می باشد . پس در خاتمه این مبحث تاکید می گردد از اینکه زیر ساخت های اطلاعاتی و عملیاتی مورد نظر در سطح سازمان وجود دارد ، اطمینان لازم را داشته باشید وگرنه علی رغم خرید نرم افزار ، فرایند استقرار و عملیاتی شدن ان با چالش های جدی و فرسایشی مواجه می گردد.
از میان نرم افزارهای موجود و تامین کنندگان مختلف ، نرم افزار مناسب برای سازمان شما کدام است ؟
در فرایند انتخاب نرم افزار مناسب از میان نرم افزارهای مختلف موجود در بازار ، توجه به سه عامل زیر از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد :
■ کیفیت نرم افزار و خدمات پس از فروش آن و تناسب آن با حجم گردش و عملیات سازمان
■ قابلیت توسعه آتی سیستم ها و اضافه شدن نرم افزارهای کاربردی مورد نیاز در آینده بصورت یکپارچه و مجتمع شده با نرم افزارهای خریداری شده در این مرحله
■ قیمت مناسب و منطقی نرم افزار و هزینه های خدمات پس از فروش آن
کیفیت نرم افزار وخدمات پس از فروش و تناسب آن با حجم گردش عملیات سازمان ، مهم ترین عامل از این مجموعه می باشد .برای کسب اطلاعات و اطمینان از انتخاب درست ، کارشناسان مرتبط سازمان می بایست دقت نظر و تجربه کافی داشته باشند . بدیهی است ، ارزیابی دقیق و علمی یک مجموعه نرم افزار جامع با یک یا چند جلسه چند ساعته دمو و پرزنت به تنهایی ، امکان پذیر نیست. توجه به تجربیات سایر مشتریان آن تامین کننده ، تهیه جداول مقایسه ای و ارزیابی بین نرم افزارهای مشابه ، بررسی نحوه و سابقه سازمان فروشنده در ارائه خدمات پس از فروش و...همگی از معیارهای مورد نیاز برای مقایسه ، ارزیابی و انتخاب صحیح نرم افزار می باشد .
پیشنهاد می گردد که به جای سعی برای مشاهده دموی یک مجموعه نرم افزار در طی یک یا چند جلسه مذاکره و نتیجه گیری صرف از این طریق ، سعی نمائید در این جلسات علاوه بر بررسی امکانات ، توانمندی ها و قابلیت های سیستم ، با دیدگاه های سازمان تولید کننده نرم افزار در خصوص نحوه پاسخ گویی به نیازهای اطلاعاتی و عملیاتی سازمان شما، پیشنهاد های آنان برای چگونگی توسعه آتی نظام اطلاعات مدیریت سازمان خود ، برآورد نسبی از هزینه های آتی و بطور خلاصه راهکارهای پیشنهادی آنان برای حل مشکلات سازمان خود ، آشنا شوید .
سیستم های نرم افزاری مانند هر کالای مبتنی بر تکنولوژی ، بدون خدمات پس از فروش مطمئن و کاربردی ، هیچ ارزشی ندارند . شما باید اطلاعات دقیق و کاملی از نحوه و سطح کمی و کیفی ارائه این خدمات و همچنین میزان هزینه ای که به سازمان شما تحمیل می نماید ، دست یابید .
دقت کنید! تغییر سیستم در سازمان حتی اگر تمامی عوامل موثر در تهیه آن فراهم باشد ، کاری پرهزینه و زحمت برای سازمان می باشد . دقت در انتخاب صحیح نرم افزار مناسب برای سازمان شما ، موجب می گردد که در این چالش بزرگ قرار نگیرید .
قابلیت توسعه آتی سیستم ها و امکان اضافه شدن نرم افزارهای مورد نیاز در آینده بصورت یکپارچه و مجتمع شده با نرم افزارهای خریداری شده در این مرحله یکی از مهم ترین عوامل موثر درانتخاب صحیح نرم افزار و در واقع تامین کننده نرم افزار می باشد .
دقت کنید! شما صرفا با کنار هم چیدن نرم افزارهای مختلف مور نیاز تان از تامین کنندگان مختلف نرم افزار (حتی اگر در هر حوزه بهترین آن را خریداری کنید ) به یک سیستم یکپارچه اطلاعاتی دست نمی یابید . در این حالت ، شما فقط صاحب تعدادی جزیره های دیجیتال اطلاعاتی در حوزه های مختلف به عنوان نمونه مالی ، تولید ، اتوماسیون اداری و... می باشید که در میان مدت خود به یکی از مهم ترین چالش های سازمان شما تبدیل می گردد . عدم یکپارچگی سیستم های نرم افزاری در سازمان موجب افزایش دوباره کاری ها ، افت سطح کمی و کیفی کارها ، تحمیل هزینه های متعدد و درنهایت عدم دست یابی به اطلاعات قابل اتکا در سازمان می گردد .
توجه داشته باشید ! اگر حتی شما بهترین نرم افزار های( به عنوان مثال نرم افزارهای مالی) دنیا را خریداری کنید ولی امکان توسعه آتی اتوماسیون فرایند ها به سایر حوزه های عملیاتی (به عنوان مثال حوزه تویلید وفنی ) توسط همان تامین کننده نرم افزار را نداشته باشید قطعا و بدون تردید در انتخاب اولیه تامین کننده نرم افزارهای مورد نیازتان ، اشتباه کرده اید . اگر در آن نگاه جامع که در بخش اول این مقاله از آن صحبت شد ، سازمان شما در توسعه آتی ، نیاز به سایر نرم افزارهای کاربردی در حوزه های مختلف عملیاتی دارد ، ضروریست در همان گام نخست در انتخاب تامین کننده آن ها به امکان یکپارچگی سیستم های نرم افزاری مورد نیاز توجه کنید .
قیمت منطقی و منصفانه نرم افزار و هزینه های پشتیبانی آن عامل دیگر در انتخاب بهینه نرم افزار می باشد اما به اعتقاد ما اهمیت آن نسبت به دو عامل قبل در اولویت پایین تری قرار دارد . در صورت دقت کافی در جمع آوری اطلاعات و تحلیل صحیح و اصولی دو عامل اول و دوم گفته شده برای نرم افزارهای مختلف موجود در بازار ، شما می توانید در مقایسه نرم افزارها به برآورد نسبتا دقیقی از ارزش نرم افزارهای مختلف دست یابید و نسبت منطقی بین قیمت نرم افزار و خدمات پس از فروش آن را با میزان کارایی و توانمندی آن بدست آورید .